Omkareshwar Jyotirlinga Temple: ఓంకారేశ్వర క్షేత్రం – ద్వాదశ జ్యోతిర్లింగాల్లో నాలుగవది

 

మధ్యప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోని ఓంకారేశ్వర క్షేత్రం, నర్మదా నది ఒడ్డున రెండు జ్యోతిర్లింగాల రూపంలో శివుడు కొలువైన అద్భుతమైన పుణ్యక్షేత్రం.

జ్యోతిర్లింగం యొక్క అద్భుత ఆవిర్భావం

• స్థానం: ఈ క్షేత్రం మధ్యప్రదేశ్​లోని ఇండోర్ నుంచి 72 కిలోమీటర్ల దూరంలో, పవిత్ర నర్మదా నదీ తీరంలో వెలసి ఉంది.

• ద్వయ రూపం: ఈ క్షేత్రంలో గొప్ప విశేషమేమిటంటే, ఆత్మ పరమాత్మలకు ప్రతీకగా శివుని వరంతో జ్యోతిర్లింగం రెండుగా చీలి ఆవిర్భవించింది:

  1. ఒకటి ఓంకారేశ్వర ప్రణవ లింగంగా.

  2. రెండోది మమలేశ్వర జ్యోతిర్లింగంగా.

• స్తోత్ర ప్రస్తావన: అందుకే ద్వాదశ జ్యోతిర్లింగ స్తోత్రంలో ఈ క్షేత్రాన్ని గురించి 'ఓంకారమమలేశ్వరమ్' అని ప్రస్తావిస్తారు.

• విశేషం: ఈ క్షేత్రంలో శివుడు రెండు జ్యోతిర్లింగాల రూపంలో పూజలందుకోవడం విశేషం.

ఓంకారేశ్వర క్షేత్ర విశిష్టత

• ప్రాముఖ్యత: అతి పురాతన జ్యోతిర్లింగాల్లో ఒకటైన ఓంకారేశ్వర క్షేత్రం భక్తుల పాలిట ఇల కైలాసంగా విరాజిల్లుతోంది.

• పంచలింగ ధామాలు: ప్రధాన ఆలయంలో ఈ అయిదు ఉపాలయాలను కలిపి పంచలింగ ధామాలుగా పిలుస్తారు:

  • పరిశుద్ధనాథ్

  • వైద్యనాథ్

  • మహాకాళేశ్వర్

  • కేదారీశ్వర్

  • గుప్తనాథ్

• దర్శన ఫలం: నిత్యం పవిత్ర నర్మదా నదీ జలాలతో పునీతమయ్యే ఈ దివ్యధామాన్ని ఒక్కసారి దర్శించినా జన్మ ధన్యతగా భావిస్తారు.

• దర్శన పద్ధతి: ఈ క్షేత్రంలో శివ దర్శనానికి ఒక నిర్దిష్ట పద్ధతి ఉంది. ముందుగా ఓంకారేశ్వరుడిని, అనంతరం మమలేశ్వరుడిని దర్శించుకుంటే మాత్రమే దర్శనఫలం దక్కుతుందని శాస్త్రవచనం.

స్థల పురాణం మరియు త్రిపుర క్షేత్రం

నర్మదా నదీ తీరంలో వెలసిన ఓంకారేశ్వర క్షేత్రం అసురులను సంహరించిన శివుని లీల ద్వారా ఆవిర్భవించింది మరియు త్రిమూర్తుల అనుగ్రహం పొందింది.

ఓంకారేశ్వర లింగం ఆవిర్భావం (స్థల పురాణం)

• సమస్య: పూర్వం అసురులు స్వర్గాన్ని ఆక్రమించుకుని దేవతలను హింసించసాగారు.

• ఇంద్రుని ప్రార్థన: ఆ సమయంలో స్వర్గాధిపతి ఇంద్రుడు శివుని ప్రార్ధించాడు.

• శివుని లీల: అప్పుడు జ్యోతి స్వరూపుడైన ఓంకారేశ్వరుడు పాతాళ లోకం నుంచి లింగాకారంలో వెలసి రాక్షసుల బారి నుంచి దేవతలను కాపాడి స్వర్గాన్ని తిరిగి దేవతలకు అప్పగిస్తాడు.

• ఆవిర్భావం: శివుడు ఓంకారేశ్వరుడిగా వెలసిన చోటనే ఓంకారేశ్వర జ్యోతిర్లింగం ఆవిర్భవించింది.

త్రిపుర క్షేత్రం విశిష్టత

• త్రిమూర్తుల సమక్షం: నర్మదా నదీ తీరాన బ్రహ్మ, విష్ణువులు కూడా వెలసి ఉండడం వలన ఈ క్షేత్రానికి త్రిపుర క్షేత్రమని పేరు వచ్చింది.

• పురి విభజన: ఈ క్షేత్రంలోని మూడు భాగాలు త్రిమూర్తులను సూచిస్తాయి:

• బ్రహ్మపురి: బ్రహ్మ వెలసిన క్షేత్రం.

• విష్ణుపురి: విష్ణువు వెలసిన క్షేత్రం.

• రుద్రపురి: పరమేశ్వరుడు వెలసిన క్షేత్రం. (ఈ రుద్రపురిలోనే మమలేశ్వర జ్యోతిర్లింగం ఉంది.)

ఓంకార మాంధాత మరియు ఆలయ విశేషాలు

నర్మదా నదీ తీరంలో వెలసిన ఓంకారేశ్వర క్షేత్రం, మాంధాత రాజు భక్తి కారణంగా చారిత్రక ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకుంది.

ఓంకార మాంధాత క్షేత్ర ప్రాశస్త్యం

• మాంధాత రాజు: పురాణాల ప్రకారం, మాంధాతరాజు ఇంద్రుని అనుగ్రహంతో రాజ్యాధికారాన్ని స్వీకరిస్తాడు. ఈ మాంధాత ప్రతి నిత్యం శివపూజ చేసే అపర శివ భక్తుడు.

• అభిషేకం: నర్మదా నది పవిత్ర జలాలు పర్వతాలపై నుంచి ఉరికి ప్రతి నిత్యం ఓంకారేశ్వరుని అభిషేకిస్తాయి.

• రాజధాని: శివునిపై ఉన్న అచంచల భక్తి విశ్వాసాల కారణంగా, మాంధాత తరువాతి కాలంలో ఈ ప్రాంతాన్ని తన రాజధానిగా ప్రకటించాడు.

• నామధేయం: అందుకే ఈ ప్రాంతాన్ని ఓంకార మాంధాతగా పిలుస్తారు.

• తపస్సు స్థలం: ఓంకారేశ్వరుడు కొలువై ఉన్న ఈ క్షేత్రంలో అగస్త్యుడు, అత్రి, విశ్వామిత్రుడు వంటి గొప్ప మహర్షులెందరో తపస్సు చేసారని ఆలయ స్థల పురాణం ద్వారా తెలుస్తోంది.

ఆలయ నిర్మాణ చరిత్ర

• నిర్మాణ కర్త: ఓంకారేశ్వర దేవాలయాన్ని మొట్ట మొదట మాంధాతే నిర్మించగా, తరువాతి కాలంలో వివిధ రాజ వంశస్థులు ఆలయాన్ని అభివృద్ధి చేశారు.

• జీర్ణోద్ధరణ: రాజ వంశానికి చెందిన రాణి అహల్యాదేవి హోల్కర్ ఈ ఆలయానికి జీర్ణోద్ధరణ పనులు జరిపించి ఆలయాన్ని అభివృద్ధి చేశారు.

• ఆలయ విశేషం: ఓంకారేశ్వరుని ఆలయ గోపురం ఒకవైపునకు ఒరిగి ఉంటుంది.

మమలేశ్వరుడు, పూజోత్సవాలు మరియు ప్రయాణ వివరాలు

ఓంకారేశ్వర క్షేత్రంలోని ద్వయ జ్యోతిర్లింగ రూపాలలో మమలేశ్వరుడు రెండవవాడు. ఈ రెండు క్షేత్రాలలో జరిగే ఉత్సవాలు నర్మదా నది తీరాన అత్యంత వైభవంగా జరుగుతాయి.

మమలేశ్వరుని క్షేత్ర విశేషాలు

• స్థానం: ఓంకారేశ్వరుని దర్శించుకున్న భక్తులు నర్మదా నదికి ఆవలి ఒడ్డున ఉన్న మమలేశ్వరుని దర్శించుకుంటారు.

• జ్యోతిర్లింగ రూపం: గర్భాలయంలో మమలేశ్వరుడు జ్యోతిర్లింగ రూపంలో దర్శనమిస్తాడు.

• పర్యాయ నామం: ఈ స్వామినే అమలేశ్వరుడు అని కూడా అంటారు.

• ఉపాలయాలు: ఈ ఆలయంలో కూడా అనేక ఉపాలయాలున్నాయి.

• దర్శన ఫలం: ఇటు ఓంకారేశ్వరుని, అటు అమలేశ్వరుని దర్శించుకుంటే చాలు తమ జీవితం ధన్యమైందని భక్తులు భావిస్తారు.

క్షేత్రంలో జరిగే పూజోత్సవాలు

• శ్రావణ మేళా (జల విహారం):

  • శ్రావణ మాసంలో జరిగే ఈ ఉత్సవం ఎంతో గొప్పది.

  • ఈ సందర్భంగా ఒక పడవలో ఓంకారేశ్వరుడు, మరో పడవలో మమలేశ్వరుడు కొలువుదీరి, మేళతాళాల నడుమ నర్మదా నదిలో జలవిహారం చేస్తారు.

  • ఈ సమయంలో నది మధ్యలో ముమ్మారు ప్రదక్షిణాలు చేస్తారు.

  • శ్రావణ మాసంలో చివరి సోమవారం రోజు జరిగే ఈ ఉత్సవాన్ని చూడటానికి దేశవిదేశాల నుంచి లక్షలాదిమంది భక్తులు విచ్చేస్తారు.

  • ఈ సందర్భంగా జరిగే ఉత్సవాలు కన్నుల పండుగగా సాగుతాయి.

• కార్తిక మాసం: ఈ మాసంలో శివునికి అభిషేకాలు, ప్రత్యేక పూజలు జరుగుతాయి.

• మాఘ మాసం (మహాశివరాత్రి): మాఘ మాసంలో మహాశివరాత్రి వేడుకలు ఎంతో శోభాయమానంగా జరుగుతాయి. ఈ సందర్భంగా ఈ క్షేత్రం భక్తజనసంద్రంగా మారుతుంది.

 క్షేత్రాన్ని చేరుకోవడానికి మార్గాలు

• ఇండోర్ అనుసంధానం: మధ్యప్రదేశ్​లోని ఇండోర్​కు దేశంలోని అన్ని ప్రాంతాల నుంచి విమానం, రైలు, బస్సు సౌకర్యాలు ఉన్నాయి.

• అంతిమ ప్రయాణం: ఇండోర్ నుంచి ఓంకారేశ్వర క్షేత్రానికి సులభంగా చేరుకోవచ్చు (సుమారు 72 కిలోమీటర్లు).