Dhanvantari Jayanti: ధన్వంతరి జయంతి 2025: పూజ విధానం, విశ్వాసాలు, ఆలయాలు

 

ధన్వంతరి స్వామి శ్రీమహావిష్ణువు అవతారం మరియు ఆయుర్వేద విజ్ఞానానికి మూలపురుషుడు.

ధన్వంతరి అవతారం మరియు విద్య

• దేవత: ధన్వంతరి ఆయుర్వేద వైద్య దేవుడు మరియు శ్రీ మహావిష్ణువు అవతారం.

• గురువు: బ్రహ్మవైవర్త పురాణం ప్రకారం, ధన్వంతరి సూర్య భగవానుని వద్ద ఆయుర్వేదం నేర్చుకున్నాడు. సూర్యుని 16 మంది శిష్యులలో ధన్వంతరి ఒకడని తెలుస్తోంది.

ధన త్రయోదశి నాడు పూజ ప్రాముఖ్యత

• సమయం: దీపావళికి రెండు రోజుల ముందు వచ్చే ఆశ్వయుజ బహుళ త్రయోదశి రోజునే ధన్వంతరి జయంతిగా భావిస్తారు.

• ప్రయోజనం: ఈ రోజు ఆరోగ్యానికి, సంపదకు ప్రతీక అయిన ధన్వంతరిని పూజించడం వలన భక్తులకు ఆరోగ్యం, దీర్ఘాయువు మరియు సంపద కలుగుతాయని భక్తులు నమ్ముతారు.

క్షీరసాగరం నుండి ఉద్భవం

ధన్వంతరి శ్రీమహావిష్ణువు యొక్క అవతారాలలో ఒకరు. ఆయన ఆవిర్భావం గురించి పురాణాలు మరియు పోతనామాత్యుడు రచించిన భాగవతంలో ప్రస్తావన ఉంది.

క్షీరసాగర మథన వృత్తాంతం

• మథనం: అమృతాన్ని సాధించే క్రమంలో దేవతలు, దానవులు కలిసి వాసుకిని అల్లెత్రాడుగా, మంధర పర్వతాన్ని కవ్వంగా చేసుకుని క్షీరసాగరాన్ని మథించసాగారు.

• కూర్మావతారం: మంథర పర్వతం సముద్రంలో మునిగిపోకుండా, శ్రీ మహావిష్ణువు కూర్మావతారంలో తన వీపుపై ఆ పర్వతాన్ని మోశాడు.

• ఉద్భవం: ఎంతోకాలం మథనం కొనసాగగా, ఆశ్వయుజ బహుళ త్రయోదశి రోజున శ్రీ మహావిష్ణువు ధన్వంతరి అవతారంలో అమృత కలశాన్ని చేత ధరించి క్షీరసాగరం నుంచి ఉద్భవించాడు.

ధన్వంతరి జయంతి

• పండుగ: అప్పటినుంచి ప్రతి ఏటా ఆశ్వయుజ బహుళ త్రయోదశి రోజును ధన్వంతరి జయంతిగా భావించి ఆయనకు ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహిస్తారు. ఈ రోజునే ధన త్రయోదశిగా కూడా జరుపుకుంటారు.

కాశీరాజు పుత్రుడిగా ద్వితీయ జన్మ

ధన్వంతరి స్వామి క్షీరసాగర మథనంలో ఉద్భవించిన తొలి జన్మతో పాటు, పురాణాలలో ఆయనకు సంబంధించిన మరో జన్మ కథనం కూడా ప్రచారంలో ఉంది.

కాశీరాజు వంశంలో ధన్వంతరి

• పురాణ నేపథ్యం: బ్రహ్మ పురాణం ప్రకారం, కాశీకి చెందిన ధన్వ అనే రాజు నిత్యం దేవతలను ఆరాధించేవాడు.

• దేవతల వరం: కాశీరాజు పూజలకు సంతసించిన దేవతలు అతనికి ధన్వంతరి అనే పుత్రుడు పుడతాడని వరం ఇచ్చారని తెలుస్తోంది.

• ఆయుర్వేద గ్రంథకర్తల అభిప్రాయం: ఈ ధన్వంతరి, క్షీరసాగరం నుంచి ఉద్భవించిన ధన్వంతరి వంశస్తుడే అని, మరియు సాగర మథనంలో ఉద్భవించిన ధన్వంతరికి ఇది రెండో జన్మగా ఆయుర్వేద గ్రంథకర్తలు చెబుతారు.

ఆయుర్వేద పితామహుడు

ధన్వంతరి స్వామిని ఆయుర్వేద పితామహుడని కూడా అంటారు. ఆయనను ఆ విధంగా పరిగణించడానికి గల కారణం ఆయన దివ్య స్వరూపం.

స్వామివారి దివ్య స్వరూపం (ఆవిర్భావం)

ధన్వంతరి క్షీరసాగరం నుంచి ఉద్భవించే సమయంలో ఈ క్రింది దివ్య చిహ్నాలను కలిగి ఉంటారు:

• అలంకరణ: మణి కుండలాలు ధరించి, పుష్పమాలా సమలంకృతుడై ఉంటారు.

• చేతిలో ధరించేవి:

  • ఒక చేతిలో అమృత కలశం (ఆయువు, ఆరోగ్యం).

  • మిగిలిన చేతుల్లో శంఖం, కమలం (విష్ణు అంశ), మరియు ఆయుర్వేద వైద్య గ్రంథాన్ని కలిగి ఉంటారు.

ఆయుర్వేద వైద్య గ్రంథాన్ని కలిగి ఉండి, స్వయంగా అమృతంతో ఉద్భవించినందుకు, ఆయన్ను ఆయుర్వేద పితామహుడిగా పరిగణిస్తారు.

వైద్య జ్ఞాన ప్రదాత

ధన్వంతరి స్వామి ఆయుర్వేదంతో పాటు, శస్త్రచికిత్స (Surgery) జ్ఞానాన్ని కూడా అందించారు.

• శస్త్రచికిత్స జ్ఞానం: ధన్వంతరి స్వామి సుశ్రుతాచార్యులకు శస్త్రచికిత్స జ్ఞానాన్ని అందించారు. అందుకే సుశ్రుతాచార్యులను శస్త్రచికిత్స పితామహుడిగా (Father of Surgery) భావిస్తారు.

• ఆయుర్వేద విస్తరణ: ధన్వంతరి నుంచి జ్ఞానాన్ని పొందిన చరకాచార్యులు ఆయుర్వేద జ్ఞానాన్ని మరింత విస్తరించారు. ఆయన రచించిన 'చరక సంహిత' అనే గ్రంథం ఆయుర్వేద వైద్య విజ్ఞానానికి మూల గ్రంథాలలో ఒకటి.

ధన త్రయోదశి నాడు పూజ

• విష్ణు అవతారం: ధన్వంతరిని శ్రీ మహావిష్ణువు అవతారంగా భావించి పూజిస్తారు.

• పూజా ఫలం: ముఖ్యంగా ధన త్రయోదశి రోజు ధన్వంతరి జయంతి సందర్భంగా, శ్రీ మహావిష్ణువు స్వరూపమైన ధన్వంతరి చిత్రపటాన్ని గంధం, పుష్పాలు, అక్షతలతో పూజించి, యథాశక్తి నైవేద్యాలను సమర్పిస్తే మంచి ఆరోగ్యం సొంతమవుతుందని ప్రగాఢ విశ్వాసం.

ధన్వంతరి దేవాలయాలు: ఆరోగ్య నిలయాలు

ధన్వంతరి స్వామి ఆలయాలు దేశంలో అరుదుగా ఉన్నప్పటికీ, అవి ఆరోగ్య ప్రదాయిని క్షేత్రాలుగా ప్రసిద్ధి చెందాయి.

1. తమిళనాడులోని శ్రీరంగం

• స్థానం: తమిళనాడులోని శ్రీరంగం రంగనాథస్వామి ఆలయం ఆవరణలో ధన్వంతరి మందిరం ఉంది.

• చరిత్ర: ఈ మందిరం 12వ శతాబ్దానికి చెందినదని, అప్పటి గొప్ప ఆయుర్వేద వైద్యుడు గరుడవాహన భట్టార్ ఈ మూర్తిని ప్రతిష్ఠించినట్లు తెలుస్తోంది.

• ప్రత్యేకత (తీర్థం): ఇక్కడ తీర్థంగా కొన్ని మూలికల రసంతో తయారైన కషాయంను ఇస్తారు.

  • ఈ కషాయాన్ని సేవిస్తే ఎంతటి మొండి రోగాలైన నయమవుతాయని భక్తులు విశ్వసిస్తారు.

  • ఈ విశేష కషాయం కోసం దేశవిదేశాల నుంచి కూడా భక్తులు పెద్ద ఎత్తున తరలి వస్తారు.

2. కేరళలోని ఆలయాలు

కేరళలో ధన్వంతరి ఆరాధన ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది:

• నెల్లువాయ గుడి: కేరళలో, గురువాయూర్ మరియు త్రిస్సూర్‌లకు మధ్య 20 కి.మీ. దూరంలో "నెల్లువాయ" అనే గ్రామంలో ఒక ధన్వంతరి గుడి ఉంది.

• కాలికట్ ధన్వంతరి క్షేత్రం: కేరళలోనే కాలికట్ పట్టణం పరిసరాలలో మరో "ధన్వంతరి క్షేత్రం" ఉంది. ఈ మందిరం ఇప్పుడు అధికంగా జనాదరణ పొందుతున్నది.

• లక్ష్యం: ఎంతోమంది వ్యాధి నివారణకు, మంచి ఆరోగ్యానికి ఇక్కడికి వచ్చి ధన్వంతరిని దర్శించి పూజిస్తుంటారు.

ప్రపంచవ్యాప్త ఆరాధన

ఆరోగ్యం మరియు దీర్ఘాయువు కోసం ధన్వంతరి స్వామి ఆరాధన దేశీయంగానే కాక, అంతర్జాతీయంగా కూడా ప్రసిద్ధి చెందింది.

తెలుగు రాష్ట్రాల్లో ధన్వంతరి ఆలయం

• ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో, తూర్పు గోదావరి జిల్లాలోని చింతలూరులో ప్రసిద్ధి చెందిన ధన్వంతరి భగవానుని దేవాలయం ఉంది. ఇది తెలుగు రాష్ట్రాల్లోని ముఖ్యమైన ధన్వంతరి క్షేత్రం.

దేశవిదేశాల్లో పూజలు

• ప్రపంచవ్యాప్త ఆరాధన: ధన్వంతరిని ఒక్క భారతదేశంలోనే కాదు, దేశవిదేశాల్లోని ప్రజలు కూడా తమ చక్కని ఆరోగ్యం కోసం పూజిస్తారు.

• ముఖ్య దేశాలు: ప్రపంచంలోని జర్మనీ, అమెరికా, రష్యా, బ్రిటన్ వంటి దేశాల్లో కూడా ధన్వంతరికి ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహిస్తారు.

• వైద్యుల పూజ: నేటికీ చాలా మంది వైద్యులు తమకు వైద్యం చేసే శక్తిని పెంచమని కోరుకుంటూ, ధన త్రయోదశి రోజున ధన్వంతరికి పూజలు చేస్తుంటారు.